札萨克图汗部
札萨克图汗部（蒙古语：ᠵᠠᠰᠠᠭᠲᠤ ᠬᠠᠨ
ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ，西里尔字母：Засагт хан аймаг），一作扎萨克图汗部，又称喀尔喀西路、札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟（蒙古语：ᠵᠠᠭ ᠭᠣᠣᠯ ᠤᠨ
ᠡᠬᠢ ᠪᠢᠳᠡᠷᠢᠶᠠ
ᠨᠠᠭᠤᠷ ᠤᠨ
ᠴᠢᠭᠤᠯᠭᠠᠨ，西里尔字母：Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулган），是清代喀尔喀蒙古四部之一。康熙三十年（1691年）置。1911年外蒙古独立后被博克多汗国沿用。1923年，更名为“杭特希尔乌拉省”[1]（蒙古语：Хан Тайшир уулын аймаг）。其地大致相当于今蒙古国戈壁阿尔泰省以及库苏古尔省、扎布汗省、乌布苏省的部分地区。
沿革[编辑]
1596年，被阿巴岱立为汗的喀尔喀右翼长赉瑚尔汗之子素巴第被推举为“扎萨克图汗”，成为第一代扎萨克图汗。皇太极征服漠南蒙古后以右翼蒙古宗主自居，与后金敌对。[2]
康熙二十七年（1688年），厄鲁特蒙古准噶尔部入侵喀尔喀三部，此时札萨克图汗沙喇已被杀，其弟策旺扎布投奔清朝。三十年（1691年），策旺扎布赴多伦诺尔觐见康熙皇帝，受封为札萨克和硕亲王，置札萨克图汗部。次年，编札萨克图汗部为九旗[3]：
- 札萨克图汗部中旗（札萨克图汗旗）
- 札萨克图汗部左翼左旗[4]
- 札萨克图汗部左翼右旗（《平定朔漠方略》无此旗）
- 札萨克图汗部右翼左旗
- 札萨克图汗部右翼右旗
- 札萨克图汗部左翼前旗
- 札萨克图汗部右翼前旗
- 札萨克图汗部左翼后旗
- 札萨克图汗部右翼后旗
康熙四十二年（1703年），晋封策旺札布为札萨克图汗。雍正十年（1732年）削策旺札布汗爵，以其叔父之子、右翼左旗札萨克格哷克延丕勒袭札萨克图汗位，兼管札萨克图汗旗与右翼左旗，视为一旗。乾隆时札萨克图汗部增至十八旗，与所附辉特部一旗，共十九旗，会盟于札克河源头之毕都尔诺尔，满语称河源为“毕拉色钦”（满语：ᠪᡳᡵᠠ
ᠰᡝᡴᡳᠶᡝᠨ，穆麟德转写：bira sekiyen[5]），故称札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟[6]。
- 札萨克图汗部中左翼左旗，康熙三十三年（1694年）置
- 札萨克图汗部右翼后末旗，康熙三十六年（1697年）置
- 札萨克图汗部中右翼末次旗，康熙四十八年（1709年）置
- 札萨克图汗部中右翼末旗，康熙五十三年（1714年）置
- 札萨克图汗部右翼右末旗，雍正二年（1724年）置
- 札萨克图汗部左翼后末旗，雍正四年（1726年）置
- 札萨克图汗部左翼中旗，雍正六年（1728年）置
- 札萨克图汗部中右翼左旗，乾隆二十年（1755年）置
- 札萨克图汗部中左翼右旗，乾隆二十一年（1756年）置
- 札萨克图汗部中左翼末旗，乾隆二十二年（1757年）置
- 附辉特旗，罗布藏后裔。乾隆三十年（1765年）置，授辉特台吉拉克沁噶喇为札萨克一等台吉，附札萨克图汗部游牧[7]。
1911年外蒙古独立，博克多汗国依旧沿袭清代的盟旗制度。1919年，北洋军占领外蒙古。1921年蒙古革命后，北洋军被驱逐出境，蒙古人民党上台执政，封建王公和盟旗体制被废除。1923年，蒙古人民党当局依据山川河流对全国省、县进行改名，“札萨克图汗艾马克”更名为“杭特希尔乌拉省”（蒙古语：Хан Тайшир уулын аймаг）。[8]1931年2月18日，废除杭特希尔乌拉省，设立扎布汗省、库苏古尔省、乌布苏省、科布多省。1940年，又从扎布汗省拆分出戈壁阿尔泰省。1941年12月11日，新设巴彦洪戈尔省[9]。
中华民国方面，国民政府于1928年名义上设置蒙古地方，将札萨克图汗部划为札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟，直至1946年正式承认其独立，札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟在法理上仍为中华民国领土。
札萨克图汗部下属的旗、沙毕[编辑]
札萨克图汗部下属以下的旗、沙毕（шавь，本意是“门徒”，指喇嘛门徒所属的封地）：[10]
| 清代旗名 | 博克多汗时期旗名 | 设立时间 | 始封者 | 下属苏木数 | 备注 |
|---|---|---|---|---|---|
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟中左翼末旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы дундад зүүн гарын адгийн хошуу |
阿海扎萨克旗 Ахай засгийн хошуу |
1757 | Дашпунцаг | 1 | [11] |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟中左翼右旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы дундад зүүн гарын баруун этгээдийн хошуу |
墨尔根扎萨克旗 Мэргэн засгийн хошуу |
1757 | Батжаргал | 1 | [12] |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟右翼右末旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы баруун гарын баруун этгээдийн адгийн хошуу |
达赖扎萨克旗 Далай засгийн хошуу |
1724 | Шагж | 1 | [13] |
| 扎勒堪扎呼图克图沙毕 Жалханз хутагтын шавь |
扎勒堪扎呼图克图沙毕 Жалханз хутагтын шавь |
1825 | 五世扎勒堪扎呼图克图·罗桑班觉伦珠 V дүрийн Жалханз хутагт Лувсанбалжирлхүндэв |
1923年后改为乌力吉图巴彦祖尔旗（Өлзийт Баянзүрх уулын хошуу）[14] | |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟中左翼左旗 Халхын баруун замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы дундад зүүндэх гарын зүүн этгээдийн хошуу |
额尔德尼区扎萨克旗 Эрдэнэ дүүрэгч засгийн хошуу |
1694 | Гэндэн | 2 (另有16个乌梁海鄂拓克) |
[15] |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟中左翼前旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы зүүн гарын өмнөд хошуу |
清阿齐图扎萨克旗 Чин ачит засгийн хошуу |
1691 | Гүнзэн | 1 | [16] |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟中右翼末次旗 Халхын баруун замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы дундад баруун гарын адгийн хошуу |
朝克太扎萨克旗 Цогтой засгийн хошуу |
1709 | Намаринзамбу | 1 | [17] |
| 伊拉古克三呼图克图沙毕 Ялгуусан хутагтын шавь |
伊拉古克三呼图克图沙毕 Ялгуусан хутагтын шавь |
1867 | 四世伊拉古克三呼图克图 IV дүрийн Ялгуусан хутагт Лувсансандив |
1926年废除[18] | |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟左翼左旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы зүүн гарын зүүн этгээдийн хошуу |
车臣扎萨克旗 Сэцэн засгийн хошуу |
1691 | Сэрэн ахай | 1 | [19] |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟右翼后旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы баруун гарын умард хошуу |
巴特尔扎萨克旗 Баатар засгийн хошуу |
1691 | Эрдэнэгомбо | 1 | [20] |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟左翼中旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы зүүн гарын дундад хошуу |
卫征扎萨克旗 Үйзэн засгийн хошуу |
1728 | Равдан | 1 | [21] |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟左翼右旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы зүүн гарын баруун этгээдийн хошуу |
额尔德尼扎萨克旗 Эрдэнэ засгийн хошуу |
1691 | Зодов | 1 | [22] |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟附盟的辉特扎萨克旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганд хавсаргасан Хойдын засгийн хошуу |
苏吉格图扎萨克旗 Сүжигт засгийн хошуу |
不详 | Бажи | 1 | [23] |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟中右翼左旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы дундад баруун гарын зүүн этгээдийн хошуу |
达尔汗扎萨克旗 Дархан засгийн хошуу |
1755 | Пүрэвцэрэн | 1 | [24] |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟额尔德尼毕昔日勒扎萨克图汗旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы Эрдэнэ бишрэлт засагт ханы хошуу |
札萨克图汗旗 Засагт ханы хошуу |
1691 | Цэвээнжав | 3 | [25] |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟中右翼末旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы дундад баруун гарын адгийн хошуу |
岱青扎萨克旗 Дайчин засгийн хошуу |
1704 | Мада зоригт | 1 | [26] |
| 诺门罕呼图克图沙毕 Номун хан хутагтын шавь |
比格勒诺门罕呼图克图沙毕 Бигэрийн номун хан хутагтын шавь |
1723 | 一世诺门罕呼图克图 I дүрийн Номун хан хутагт Лувсангэлэг |
[27] | |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟右翼右旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы баруун гарын баруун этгээдийн хошуу |
伊勒登扎萨克旗 Илдэн засгийн хошуу |
1691 | Бүүвэй | 1 | [28] |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟右翼前旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы баруун гарын өнмөд хошуу |
约斯特扎萨克旗 Ёст засгийн хошуу |
1691 | Үржин | 1 | [29] |
| 伊特格济图扎萨克旗 Итгэмжит засгийн хошуу |
1912 | Дашцэрэн | 1 | 1912年博克多汗国新设。[30] | |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟右翼后末旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы баруун гарын умар адгийн хошуу |
毕西日勒图扎萨克旗 Бишрэлт засгийн хошуу |
1697 | Хамар дайчин | 1 | [31] |
| 喀尔喀西路札克毕拉色钦毕都尔诺尔盟左翼后旗 Халхын өрнө замын Заг голын эх Бидэръяа нуурын чуулганы зүүн гарын умард хошуу |
济农扎萨克旗 Жонон засгийн хошуу |
1691 | Соном-Ишжав | 1 | [32] |
封爵[编辑]
爵二十有二：扎萨克图汗兼多罗郡王一人；附公品级三等台吉一人，由辅国公降袭；郡王品级扎萨克多罗贝勒一人；扎萨克镇国公二人，一由贝勒降袭，一由扎萨克台吉晋袭；扎萨克辅国公六人，一由贝子降袭；附辅国公一人；扎萨克一等台吉八人；附辅国公一人；辉特扎萨克一等台吉一人。
札萨克图汗世系[编辑]
| 世代 | 名 | 年份 | 备注 |
|---|---|---|---|
| 第一代 | 素巴第 | ?－? | |
| 第二代 | 诺尔布 | ?－? | 素巴第子 |
| 第三代 | 旺舒克 | ?－? | 诺尔布子 |
| 第四代 | 成衮 | ?－1684年 | 旺舒克弟 |
| 第五代 | 沙喇 | 1684年－1687年 | 成衮子。 |
| 第六代 | 策旺札布 | 1703年－1732年 | 沙喇弟。朋素克喇布坦族侄。1691年封为和硕亲王，1703年诏加汗号。 |
| 第七代 | 格哷克延丕勒[33] | 1732年－1741年 | 朋素克喇布坦子。1732年袭汗号兼郡王。 |
| 第八代 | 巴勒达尔 | 1741年－1770年 | 格哷克延丕勒子 |
| 第九代 | 齐旺巴勒斋 | 1770年－1791年 | 巴勒达尔子 |
| 第十代 | 布尼拉忒纳 | 1791年－1823年 | 齐旺巴勒斋子 |
| 第十一代 | 玛呢巴咱尔 | 1823年－1840年 | 布尼拉忒纳子 |
| 第十二代 | 车林端多布 | 1840年－1877年 | 玛呢巴咱尔子 |
| 第十三代 | 多尔济帕拉玛 | 1877年－1898年 | 车林端多布子 |
| 第十四代 | 索特木那木坦 | 1898年－1912年 | 多尔济帕拉玛子 |
相关条目[编辑]
注释及征引文献[编辑]
- ^ 苏联科学院、蒙古人民共和国科学委员会编，《蒙古人民共和国通史》下部第一编
- ^ 乌云毕力格. 清太宗与喀尔喀右翼扎萨克图汗素班第的文书往来——兼谈喀尔喀—卫拉特联盟的形成. 西域研究. 2008, (2): 1–8.
- ^ 《平定朔漠方略》卷十二载八旗，无左翼右旗。据光绪《会典事例》卷九百七十及嘉庆《一统志》补出
- ^ 《平定朔漠方略》：“扎萨克郡王色棱阿海管西路左翼左军事。”光绪《会典事例》载，乾隆二十一年始置札萨克。
- ^ 《清史稿》地理志
- ^ 《清史稿》作“札克毕赖色钦毕都里雅诺尔盟”。
- ^ 光绪《会典事例》卷九百七十理藩院封爵外札萨克二
- ^ Засагт хан аймаг. Монголын түүх. 2016.
- ^ ЦАГДААГИЙН ГАЗРЫН ТҮҮХИЙН ТАНИЛЦУУЛГА
- ^ О.Батсайхан, З.Лонжид, О.Баяртөр, Л.Алтанзаяа. (2012). МОНГОЛЧУУД: XX-XXI зуунд Зурагт түүх. Улаанбаатар. МОНСУДАР
- ^ Ахай засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Мэргэн засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Далай засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Жалханз хутагтын шавь (Засагт хан аймаг)
- ^ Эрдэнэ дүүрэгч засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Чин ачит засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Цогтой засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Ялгуусан хутагтын шавь (Засагт хан аймаг)
- ^ Сэцэн засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Баатар засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Үйзэн засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Эрдэнэ засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Сүжигт засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Дархан засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Засагт ханы хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Дайчин засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Бигэрийн номун хан хутагтын шавь (Засагт хан аймаг)
- ^ Илдэн засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Ёст засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Итгэмжит засгийн хошуу
- ^ Бишрэлт засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ Жонон засгийн хошуу (Засагт хан аймаг)
- ^ 以下见祁韵士《皇朝藩部要略》、《清史稿》藩部传
延伸阅读[编辑]
[在维基数据编辑]
参考书目[编辑]
- 《清史稿》，中华书局点校本
- 谭其骧 等，1974，《中国历史地图集》，北京：中国地图出版社
- 祁韵士 著，张穆 改定，包文汉 整理，1987，《清朝藩部要略稿本》，哈尔滨：黑龙江教育出版社
- 《蒙古族通史》，本书编写组，2001，北京：民族出版社
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||